Sõngr sẽn yaa zaalem n yit Wikipedia pʋgẽ.

Tamaro
Subclass offruit, food, tropical and subtropical fruit, Q29043273 Tekre
Colorbrown, yellow Tekre
Natural product of taxonPhoenix dactylifera Tekre

Tamaro (Phoenix dactylifera), sẽn yaa tɩt tɩɩg biis tɩ b boond tɩ tamaro, yaa tɩlɛ t'a yaa tɩlɛ n naan wa lebg tɩlɛ.

Dãtã tɩɩs kolga metɩr 30 n ta wã, n bɩk b toorẽ, wall b yaa kom-bõoneg sẽn tar kom-bɩɩs a taab n yit yẽgre. B sã n bɩt bilf-bilfẽ, b tõe n kʋʋ yʋʋm 100 n ta sã n tall-b sõma.[1]

Kẽerã ra beẽe tẽns wʋsg sẽn be zĩ-zãnga la Indus Valley wã yʋʋm tus la tus la yʋʋm. Intu, sẽn yaa Hindus la Indus tẽnga sẽn yaa Dravidien buud toor-toore, gomda a taab sẽn beẽe zĩ-zãnda zĩ-zãndã pʋgẽ wã yelle.[2] [Wõnda sẽn pa tõog n bãnge] Bãngame tɩ b ra tarẽe-zãnda Arábi wã sẽn sɩng n sɩng yʋʋmd 2000 yʋʋm tus a yoob soabã sẽn deng a Zezi rogmã.[3] Kẽer-zãnda wã yʋʋm tus a yiibu wã, dũniyã gill sẽn naan naan naan kogl-zãnda yaa tonni milyõ 8.5 (9,4 × 106 ton sẽn yaa sẽk), tɩ tẽns nins sẽn beẽẽe-zĩngr-zãnda la Afirik kiidã yaa tẽns nins sẽn naanã n yɩɩd nebã.[4] Kẽer yaa "tẽe-gãm-gãmdã la b yaa makd ne b sẽn maandẽ wã, la b yaa nin-tẽees sẽn beẽed ne b sẽn tũud a Zezi, b sẽn tũud b tũudmã la b sẽn tũud-b a Zezi la b tũudmã[5]

Bilgri

tekre

Dɩt-rɩtgã tɩɩs kolga metr 30 (100 piis) n bɩt b toorẽ bɩ b yaa kom-bɩɩs sẽn tar kom-bõoneg toor-toore. B sã n pa tar pãng n paasdẽ, b tõe n paama yʋʋm 100 n yɩɩd b sã n kell n tall-b sõma. [7] A yẽgã tara pneumatod.[10] A sãnemã yaa metr 4 - 6 (13 - 20 ft) n tar pʋga, la a yaa bĩng sẽn tar sõor sẽn ta 150 la a yaa a sẽn tar bẽdg. Bã-b-la a Zeova Kaset rãmbã sẽn da gʋlsã. A naamã sẽn tar pãng wʋsg yaa m 6-10 (20-33 ft).

A yaa bõn-buud sẽn tar kamb la pagb toor-toore. B tõe n bɩɩsa b toor-toor ne bõn-buudã, la b sã n wa rɩt bõn-buuda, b na n yɩɩg n yaa pagb la b na n paama biis wʋsgo. Woto, tigims wʋsg pʋsẽ, b rɩtda koodã sẽn yaa sõma n womd b tɩɩsã. Rɩt nins b sẽn yiid b tɩɩsã pʋgẽ wã na n lʋɩɩsame yʋʋm 2-3 n yɩɩd rũm-rãmba.

Yaa vẽeneg tɩ sobg-rãmbã yaa sobg-n-tɩrs sẽn maand ne sobg-no-kãnga, la b sã n wa maand ne sobgã, b maanda ne b nus n maand ne sobga. Bõn-buudã sẽn yaa rao la pagã yaa b toor-toor. Ned a yembr sã n sõng-a, a tõe n kɩtame tɩ pag 100 paam tɩ b yɩ bõn-buud sẽn pa tar koomã. Sẽn mik tɩ yaa bõn-vɩɩs bal n tõe n sõng-b tɩ b lebg bõn-vʋʋsdb sẽn tar biisã yĩnga, b minim n yãkd-b tɩ yɩ bõn-vɩt-vɩɩsdb sẽn womd biisã yĩnga. Rɩtb kẽer pa maand tɩ b tɩɩsã yaa rao ye, bala b sã n wa paam tɩ b tɩgs-b-la b tɩɩsã, b tɩgsda b tɩɩsã. B sẽn maand b sẽn tõe n dɩk b mens n tɩ dɩk b mens tɩ b rɩk b mens n dɩk b meng n dɩk b teedã, b maanda woto ne b sẽn mi b sẽn tõe fãa n dɩk b toorẽ wã. Tẽns kẽer wala Irak, b sã n wa tar tɩɩgã, b sãn maand woto, b rɩkda bũmb sẽn na yɩl n tɩg-a tɩ b pa tõe n bas tɩ b lʋɩ tɩ b pa le tõe n lʋɩ tɩ b ra wa n lʋɩ. [Tõnd sẽn na n tool-y neda]

Dãtã biis yaa wa-wa-wa-wʋs-wʋsg, n tar sẽkã sẽn yaa cm 3-7 (1-3 in) la a yaa cm 2-3 (3⁄4-1+1⁄4 in) diameter, la b sã n bɩ, b yĩn-gãonegã yaa wa roog sẽn yaa miuug n yaa sãnem-yeldo, sẽn zems ne b toor-toorã. Dɩtã wã yaa kug a ye (dɩtã) sẽn tar sẽkã sẽn zems cm 2 ne a 2,5 la a zɩg sẽn zems mm 6-8 (1⁄4 - 5⁄16). Rɩk-rãmb a tãab n be: sẽn yaa yalem (misaal, Medjool); sẽn yaa yaamse (misaal: Deglet Noor) la sẽn yaa yaang (misaal yaa Thoory). [Tõnd sẽn na n tool-y neda]

A 'Genome'

tekre

B publisga P. dactylifera (Khalas buud) genomã kɩbay yʋʋmd 2011 pʋgẽ, la b pʋga a pʋga, b maana genome lagem-n-taar sẽn tar sõor yʋʋmd 2013 pʋgẽ la yʋʋmd 2019 pʋgẽ.[11][12][13] Rẽ poore, b maana vaeesg ne kareng sẽn kaoos n paasdẽ. B sẽn yiisd genome wã, b tõog n maan fotã sẽn wilgd tɩ b tara barkã sã n yaa toor ne a sã n yaa sõma. [13] Neb nins sẽn get b sẽn maan bũmb ning wã me ra maana yel-bũndã n naan bãng tɩ b ra tõe n maan bũmb ning sẽn na n sõng tɩ b bãng tɩ b bãnge.[14]

A 'Entymology'

tekre

B sẽn boond tɩ dactylifera wã yaa Latin, la b naaname ne gom-biig ning sẽn yit Gɛrk gom-biigẽ wã sẽn yaa dactylus (δάκτυλος), sẽn dat n yeel tɩ "dat" (b sẽn boond me tɩ "gɛtã"), la ne Latin gom-biig a fero, sẽn dat n yeelame tɩ "kẽng".[15][16] B boond tɩ yʋngo tɩ datr. [17] Bõn-buudã yʋʋr sẽn yit Gɛrk pʋgẽ wã yita Gɛrk gom-biig ning sẽn dat n yeel tɩ "gɛt", δάκτυλος,  tɩ yaa b sẽn tar tɩbgr yĩng la b boond-a woto.[15]

A 'Distribution' bee Buibu
tekre

D pa tõe n bãng a sẽn yi n tɩ yi zĩig ning ye. Sã n yaa ne kẽer sẽn yet tɩ b yita tẽn-kãng pʋgẽ, b yetame tɩ yaa Ezipt la Mezopotami soolmẽ wã.  La neb a taab yeelame tɩ b yita Pɛrs mogrã soolmẽ wã.[6][18] B sẽn yã bũmb ning sẽn be tẽngã zugã wilgdame tɩ b ra tõe n yãa bõn-buud-n-tɩrgã yʋʋm milyõ 50 ye. [19]

A 'Ecology'
tekre

Kibar sẽn paase: Kibs nins sẽn be palmã bãagẽ: Palmã bãag sẽn yaa bãag-kãseng sẽn boond tɩ rũmbu (Rhynchophorus ferrugineus) yaa bãag sẽn namsd zĩ-kãens fãa. Bõn-buud-n-tɩrs a to sẽn yaa kãseng yaa Ommatissus lybicus, tɩ b boond-a lame tɩ "dubas bug", tɩ a sẽn digd a sã n digd a tɩgã kɩtdame tɩ b lebg wa b sẽn maand wa b sẽn boond tɩ "dubs bug".

Yʋʋmd 1920 wã, b talla Medjool tɩɩs a ye sẽn yaa laafɩ wã n yi Markɩ n kẽng Etazĩni. Bõn-kãens sʋka, a nu n kell n põse, la yʋʋmd 1935 wã, b kɩtame tɩ b kẽng U.S. Date Garden sẽn be Indio, Kaliforni. La baasgo, b leb n talla b sẽn da tar-b n dat n tɩ yi Afrika wã, tɩ kɩt tɩ b tall-b n kẽng Yuma, Arizona la Bard, Kaliforni. [20]

A Kobu

tekre

Dɩt yaa buud sẽn yaa toor ne buud toor-toor sẽn be tẽns a taabã pʋsẽ. Dãtã (sẽn yɩɩd fãa Medjool ne Deglet Nour) me yaa b sẽn bʋgd Etazĩni zĩ-wũndã, la Sonora la Baja California Meziik soolmẽ wã.

Dẽm-dẽmã sã n bʋd n sa, tõe n kaoosda yʋʋm 4 bɩ 8 n yaool n womd biisi, la b sɩng n womd biis sẽn tõe n yɩ sõma tɩ b tõe n tigim b teedã n seg n seg n tɩge, yʋʋm 7 bɩ 10. Dãm-dãmbã sẽn yaa kãenkãe tõe n tallda dãm-doogã kilo 70-140   sẽn zems tigis-kãense.[21][22] B fãa pa yikd wakat a yembre, tɩ kɩt tɩ b tigimd b koodã naoor wʋsgo. Sẽn na yɩl n paam biis sẽn yaa sõma, b segd n dɩka-b lame n yaool n dɩ-b-la, n tɩ pak-b-ba, la b tɩg-b-b-yã tɩ b ra wa n dɩ-ba.

Dãm-dẽm baooda zĩm sẽn yaa zĩm-dõog sẽn tar koom sõma, sẽn tar pH 8-11 (alkalɩ).[23]

A Kob Kibare

tekre

Sẽn na maan yʋʋm tusr la yʋʋm tusr, b bɩɩsa datr tẽns a taab sẽn be tẽns a taab pʋsẽ.[24][25] B rɩka datã hal pĩnd wẽndẽ, Mesopotamia n ta pĩnd wẽndẽ Ezipt. pĩnd wẽndẽ Ezipt nebã ra rɩta tɩɩs nins b sẽn da tarã n naan rãamã, la b ra rɩt-b-la b sẽn tigsd-b-bã. [bãng tɩ sẽn yaa tɩlae] B ra tara kaset wʋsg sẽn wilgd tɩ b ra bɩɩsdẽ Indus Valley wã, sẽn tar n dat n togs tɩ b ra rɩka b mens n kẽng tẽngẽ wã.[24]

B ra tara buud a ye sẽn boond tɩ Zude wã, tɩ b boond tɩ Zide wã, tɩ yaa a sẽn tar wakat sẽn kaoos tɩ b tall-a wã. A ra paama bark yʋʋm 2000 pʋgẽ. [26] Sẽn na maan yʋʋm 2000 la b yãgs bõn-buud a yopoe, n lebg tɩɩs sẽn boond tɩ Metusela, a Ana, a Ãdem, a Zudit, a Boaz, a Zonas la a Uriyɛll. [27] B pa mi bõn-buud nins b sẽn tall sõma wã sẽn tõe n vɩɩmd wakat sẽn ta ye. [28] Zãmsg a ye sẽn zĩnd New York University Abu Dhabi Centre for Genomics and Systems Biology wã pʋgẽ wilgame tɩ b sẽn da zãad ne b rũmsã, sẽn yaa Afirik tʋʋrga, n tarẽ buud nins b sẽn mi n paas Medjool la Deglet Nour wã, b rɩka b rũms-rãmbã wʋsg ne tẽns nins sẽn be tẽns a taab pʋsẽ wã. A teofrasti wã, la Indi wã rũm-pĩnd sẽn yaa zĩ-gãongã, la a Phoenix sylvestris. mos_Latnmos_Latnmos_Latn be be be Sõsg sẽn gomd palm tɩɩs bɩɩb yell b sẽn gʋls yʋʋm kob-gĩnd 12 soabã pʋgẽ wã, a Ibn al-'Awwam sẽn gʋlsã, "Book on Agriculture" pʋgẽ.[29]

A Cultiva-Ramba

tekre

Sõsg ning sẽn pʋgdã: Kibs nins sẽn gomd tɩt buud toor-toorã yelle. A Hussain ne a El-Zeid[30] (1975) wilgame tɩ b tara buud toor-toor 400, la a Nixon[31] (1954) pʋd-b-la buud toor-toorã sẽn na n yɩ 250. Sẽn yɩɩd fãa, b yaa tẽng a yembr bal la b sõorã yaa wʋsgo, la yaa neb tus a wãn bal n paam n lebg sõor sẽn tar yõod wʋsg ne kom-biisã. Sẽn yɩɩd fãa, b sẽn boond tɩ Deglet Noor wã yaa Aljeeriya, la a Yahidi ne a Hallawi wã yaa Irãk, la a Medjool wã yaa Marok, la a Mazafati wã yaa Irãn. [32]

A Sen Yit To-To
tekre

Yʋʋmd 2022 wã, dũniyã datar tigisã yɩɩ tonn milyõ 9,7, tɩ Ezipt, Sawad Arabi la Aljeri wã n lʋɩt taoor n tall bãmb 46% (taabl).

A Laafi
tekre

Dɩt-palmã biis tara koom 21% la karbõidratã 75% (63% sukr la 8% fɛɛr sẽn yaa rɩɩb pʋgẽ), poroteen 2% la yĩn-gãong sẽn pa ta 1% (taabl). B sẽn tar gram 100 (3+1⁄2 oz) n tar tɩrɩ wã kõt-b-la kilojouli 1,180 (280 kilocalorie) rɩɩb pãnga, la yaa potasiyɔm sẽn yaa wʋsgo (b sẽn tar tɩrmã fãa yõod sẽn yɩɩd 20% bɩ b sẽn tar tɩrg n yɩɩd a ye) (22% DV) la b sẽn tar pantoteniik kisg, vitamini B6, la rɩ-n-tɩrsã mineral dãmba, magneziim la mangãne (10-19% DV), ne mikrɔgrɩntãr a taab sẽn yaa bilfã (taabl). mos_Latnmos_Latnmos_Latn be be be Karbõidã sẽn yaa pipi yaa karbõid-dãmbã, sẽn tar glikoz (23-30%), fuktose (19-28%), la polisaakariid sẽn pa tar karbõodã (7-10%) sẽn yaa biisã zɩɩm zãng. [34] A sã n tar sakaroze, a pa tar yõod ye.[35] mos_Latnmos_Latnmos_Latn be be be[34][36][37] Glycemic index (GI) sẽn be yam-yãkrã buud toor-toorã sʋka yaa 38-71, ne sẽn ta 53 wã, la yaa sẽn wilgd tɩ yam-yãkre yaa rɩɩb sẽn yaa tɩlɛ n tall yam-yãkgo.[34] Dãm-dĩm biis sẽn tar glisemã (GL) yõod sẽn yaa 9, sẽn get tɩ b rɩt-b biis a tãabo (grame 27) wã yaa 9, sẽn wilgd tɩ dãm-dã tara GL sẽn pa ta zĩigã. [38]

A Tuum La Ribu

tekre

B rɩtda a taab n pa tar koom bɩ a sẽn yaa yalemd ye, wall b rɩtda bũmb sẽn yaa wa almand, walnuts, pecan, orange la limon peel, tahini, marzipan bɩ bur-yũud sẽn yaa wa loong. B boond-b lame me tɩ roog-rɩt-rɩta. D tõe n dɩka a meng ne a meng tɩ b rɩ-a. D tõe n segla dã-rɩt-rɩta wã n dɩ-b tɩ b naag-b ne rɩɩb sẽn yaa sõma la sẽn yaa yũud-n-tao, hal tɩ sɩng ne tajine (tagine) sẽn be Marok n ta pudingã, ka'ak (wa-rɩk-rɩka wã) la bũmb a taab sẽn yaa wa rɩtg-n-tɩrse. Dĩisã bur yaa gãnd buud sẽn nong wʋsg Etazĩni, sẽn yɩɩd fãa, tɩ yaa kibsã wakate. B leb n maand-b-la koob-koob-koabg, tɩ b boond tɩ 'ajwa, tɩ b pʋɩ-b-a, tɩ b lebg koob-kẽmb, tɩ b yeel tɩ "tõnd" bɩ tɩ b pʋɩɩ-b-yã, tɩ b maan-b-b-bees, tɩ b rɩk koob-koglg (koob-kɛɛmb), tɩ b rɩk vẽneg bɩ rãam. Vẽẽẽng sẽn yit datrẽ wã ra yaa Waasgã sẽn yaa pipi wã me.[39][40] Sẽn pa kaoos, b maana bõn-naands n paas bõn-naandb sẽn be sukle wã pʋgẽ, la bõn-naadb wala bõn-naambd sẽn yaa rãam sẽn yaa rã-yũud sẽn yaa rãm-yũudã, sẽn be tẽns kẽer pʋsẽ, sẽn yaa rãmaand sẽn pa yũud rãam-yũud ye, tɩ b maand bõn-naana la b maand bũmb nins sẽn yaa tũudum wakat wala Ramadanã. Sã n yaa ne musliman-rãmbã sẽn pa rɩt noor n wa rɩt-b rɩɩb kiuugã, b minim n yaa tɩ b rɩt-a pipi.

Sẽn na yɩl n wilg tɩ Britãni wã sẽn da yaa tẽn-kãsengã naaba, b paasda b sẽn talld datr sẽn yaa b sẽn tall-a wã, wall b yaa b sẽn naan n naan n naan naan n naan b toor-toor sẽn yaa b toor-toorã, wala tof-tof-toff-tof, no-rɩt-poodg la datr ne no-rɩɩg burã. Sẽn yɩɩd fãa, b tõe n dɩ-b-la Burkĩna kiris-nebã wakate. Dɩt yaa bũmb sẽn naag ne HP Sauce wã, sẽn yaa Britãni wã sẽn nong tɩ b yũ-a.

Ɛspayn soolmã sẽn be zĩ-bĩng-sɩdã (tẽnga sẽn be tɩ b tigimd a-bi-kãsenga, tɩ b tar a Palmeral of Elche wã sẽn yaa UNESCO wã sẽn kogl-a) wã, b rɩtda a-biisi (tõnd sẽn naag ne almond sẽn yaa tɩrg) n pak-a ne baekẽ, la b rɩt-a-la n kõ-a. Palesɛn tẽnga, b tũnugda ne seb-kãnga sẽn boond tɩ silan, n segd piisã, la b tũnugda n dɩd-b-la tɩ b lebg tɩbse, la b rɩkd-b tɩ b rɩk tɩbse. Dɩt yaa bõn-naands sẽn be zĩ-zĩngr sẽn boond tɩ jallab wã pʋgẽ.

A 'Folks'

tekre

Sẽn deng pĩnd wẽndẽ, b ra rɩtdd a datr ne karẽn-biis sẽn tar tãns a yiib sẽn yaa ne tãns sẽn yaa ne sãnem, sẽn boond tɩ daddelgaffel Skandinavi soolmẽ wã. [41] B paama b sẽn naan naan naan naan yɩllã. [42] B sẽn da yaa toor ne bõn-naandsã, b leb n dɩkda b toor-toor n dɩkd b toor-toore.

A Biise

tekre

B sã n dɩka bõn-buudã, b sã n dɩt-a, b sãnda-a lame. B sã n dɩt b kaamã, b tõe n dɩka-a-la tɩ b rɩk-a-yã. Tãagrã pʋgẽ yaa laurid kisg (36%) la oleik kisg (41%). Dãm-paalã bõn-buudã tara laurid kisg sẽn yaa 0,56-5,4%. B tõe n maneg-b lame me tɩ b lebg oxalic acid sorã. B leb n pãbdda datar bõn-buudã n dɩkd-b wa koaf-buud bɩ b rɩkd-b n paasd koafã. Bãngr-goamã wilgame tɩ sã n kõ bõn-bugs rɩɩb ne koom sẽn be koomẽ wã, b tõe n kɩtame tɩ b lebg bãad sẽn pa tar bãag ne b yĩnsã, la b boog b ADN wã sẽn sãamd ne N-nitroso-N-methylurea. [43]

A Biis n nag taaba
tekre

B rɩtda b biis sẽn yaa b sẽn yi n pa tar bẽedã n kõ-b tɩ b yɩ bẽedb. Sẽn pa kaoos, b wilgame tɩ b sã n da tar b tɩt-n-tɩrsã, b tõe n kõ-b-la yõod wʋsg zak pʋgẽ. [44]

A 'Sap'
tekre

Sẽn pa lebgd ne P. dactylifera, b tõe n dɩka b tɩɩs nins sẽn yaa wa Phoenix sylvestris la Phoenix reclinata wã me, sẽn sã n da yaa zĩiga, n bao b tɩɩm. mos_Latnmos_Latnmos_Latn be be be D sã n dɩt a meng ne a meng meng meng, d tõe n paama bãaga.[45] Vɛrse wã tõe n basa a meng n kɩt tɩ b pa le tõe n maan bũmb ye.[45]  (Malasi wã, b wilgame tɩ yaa pʋga sẽn yaa b sẽn dogd-b tigimsã n dɩtẽ wã n dɩtẽ.) [45]

A Vaado

tekre

Afirik tʋʋr pʋgẽ, b tũnugda ne palmã vãad n maand gãndb. B leb n maand-b-la b sãn-tɩrsã n kõ-b-b-f-la b sẽn dat n dɩ. B tõe n dɩka seb-vɩɩs nins b sẽn maneg n maneg n kõ-b tɩ b yɩ gãndb sẽn pa tar pãng n tõe n zãad b mens ne b mens ye. B sẽn kõ-b seb-n-tɩrgã, b yaa seb-n -tɩr sẽn yaa seb-kãnga, tɩ b tõe n dɩk n kõ-b tɩ b kẽnd ne b nao, b rɩkd-b tɩbls, b kogd-b-la zĩm-koglg la b rɩkd tɩblsã. B nong n nongame tɩ b yũud-n-taagã yaa bõn-naandg sẽn tar vãadã, la b tũnugda ne a sɛb nins b sẽn dɩkd n maand tãn-tɩrsã, futã la sũ-rãmbã.

B sã n yiisd a sãnemã, b rɩt-a lame tɩ b lebg tɩt-bi-kãnga. B sã n wa n dɩka bõn-buud nins b sẽn pãb n dɩt n dɩt wã, b sã n wa tar ko-kãsemse, b ningda burã. B leb n dɩtda a kaamã tɩ b tõe n dɩ-a. Sẽn yɩɩd fãa, b ra tara b rãmb n koosd b tɩrsã, la b zɩgda gram 300-400 (10+1⁄2-14 oz). B rɩtda b bug-rãmbã n ning-b burã tɩ b lebg burã tɩbdo.

A Kudemde

tekre

Kibs a taab: Palemã ramb (simbol) la Islamã pʋgẽ tɩɩsã pĩnd Rom soolmẽ wã, palemã rũms nins b sẽn da tũnugd ne n makd tõogrã ra yaa P. dactylifera wã rẽnda. [46] A ra yaa roog sẽn da nong wʋsg Rom roogẽ wã, la a pa tõe n wom biis ye. A ra pa tõe n wa womd biis ne Itali soolmã sẽn yaa zĩ-sõngo. [47] A yaa sẽn be Pompeii la Itali zĩis a taab sẽn be fẽrgã pʋgẽ, n tar zĩ-gũud sẽn be Alegzanda pʋg-peelmã roogẽ. [47] Wakat ning sẽn looge, ra yaa ra-pakdb n da pʋɩd ra-kãnga Azi zĩ-westi, Afirik rɩtg ne Ɛspaynã. B sẽn da wa n be yʋʋm 1769 wã, Spaans rãmbã n wa n kõ-b-la kibay California, la b wa n kõ meziik yʋʋmd 16 soabã. [48]

Biiblã gomda daar yell naoor 50 n yɩɩd, la a gomda naoor 20 Korãn pʋgẽ. A Abraham tũudum pʋsẽ, a tara yõod wʋsg ne a kaamã. B ra rɩtga tɩɩgã wʋsg pĩnd Israɛllã pʋgẽ, tɩ b ra sak n zãmsd Zʋɩf rãmbã la kiris-neb hakɩkã. [49] Kiris-nebã tũudum pʋgẽ, b tũnugda ne palmã vãad tɩ b maan Palmã kibsã.

[50] Zuif-rãmbã bãngdb wʋsg tẽedame tɩ "waas" gom-zug ning sẽn be Yikri sak a 3 pʋgẽ wã sẽn yet tɩ "waasa sẽn yaa ne piis la sɩɩg" yaa gom-zug n gomd "waas", la pa wa sɩɩg sẽn yit zĩn-dãmbã ye.[51] Torah pʋgẽ, b gomda palmã tɩɩs yelle, tɩ b yaa arzɛk la tõog makr.  Yɩɩl Sõamyã 92:12 yetame tɩ "nin-tɩrs na n yɩɩ wa palmã". Palmã lagem-n-taar ra yaa bõn-naands sẽn be b sẽn maan tɩ b maneg Zerizalɛm a yiib-n-soabã, la b gʋls-b-la ne Zʋɩf rãmbã ligdi, la b yeel tɩ b gʋls-a-la ne karen-dotã.[49] B leb n maanda bũmb nins sẽn na yɩl n maan tɩ nebã nong-b n maan bũmb ning sẽn na yɩl tɩ b maan sũ-noog ne taab. [52] Zĩ-kãnga yaa buud a yopoe sẽn yaa Israɛll buud sẽn tar zʋʋg sẽn waoogd Zuif-rãmbã sʋka. [53] B ra mii datrã ne a Zeova. [54] B tũnugda ne vãadã n maand lulav Zʋɩf rãmbã kibsã sẽn boond tɩ Sukotã pʋgẽ. [55] B leb n tũnugda ne-b wʋsg wa s'chach sẽn na yɩl n me sukka. [56]

Kurãnd pʋgẽ, Wẽnnaam wilga a Maari (Wẽnnaam sẽn kõ-a Maari) t'a rɩ a kaamã rogmã wakate, a sẽn dog a Zezi wã. [57] Zĩigã pʋgẽ, sã n wa yaa tɩrma, la yogurt bɩ yiis yaa rɩɩb nins b sẽn deng n dɩt n na n maan Iftarã, wĩntoogã sẽn wa n wa n sa wã.[58]

Tʋʋmd sẽn kẽed ne lagem-n-taar wɛɛngẽ

tekre
  • Y sã n dat n kẽ kãadem, y segd n bao n bãnga ned y sẽn tõe n kẽ kãadem ne
  • Rɩk-y n ges-y taab
  • Yaa b sẽn na n tigim taab wakat bilf n na n ges b kambã yelle
  • Neb a yiib bɩ n yɩɩd sã n tigim taaba

B sẽn maan to-to wã

tekre
  • Rɩk-n-vɩʋʋg raarã, daar sẽn be kalendɛɛr pʋgẽ
  • Wakat (metadata), yaa gom-bil sẽn na n wilg wakat sẽn zems ne kalendɛɛrã
  • DATE noorã, yaa sorã wakat noor sẽn na yɩl n wilg daar ning sẽn yaa masã wã
  • B sẽn boond tɩ "chronological" wã yaa bũmb bɩ yel-beed sẽn zĩnd pĩndã
  • Radiometric sẽn dat n bãng yʋʋmã, n dat n bãng yʋʋm nins b sẽn tõe n dɩk n mak ne kug-rãmb sẽn tar radioaktiiv zũnzũy b sẽn wa n naan-bã.

Kʋdemdã, reemã la kibayã

tekre

Yɩɩllã

tekre
  • Date (band), a Swedish dansband
  • "Date" ( yɩɩl), yɩɩl sẽn yi yʋʋmd 2009 ne a Mr. Houston
  • Date Records, sẽn yaa Columbia Records biig

Film la television wã

tekre
  • "Date", yaa Brits sitcom a ye sẽn boond tɩ Miranda
  • Dates (TV series), a British romantic drama series
  • "Dates" (Only Fools and Horses) yaa BBC sitcom sẽn zĩnd yʋʋmd 1988
  • "The Date" (The Amazing World of Gumball), yaa sebr sẽn yit Amerik la Bertayn n boond tɩ The Amazing World of Gumball

Zĩis

tekre
  • Wakatã, Fukushima, Japan
  • Date District, Fukushima, Japan
  • Wakatã, Hokkaido, Japan
  • South Dakota, United States
  • Dateland, Arizona, United States

B sẽn tõe n maan to-to

tekre
  • Dɩt (rɩt-n-soaba), zakã yʋy Japan la zĩis a taab pʋsẽ, n paas neb nins b sẽn boond ne yʋ-kãngã wã sõore
  • B sẽn boond tɩ Date wã yaa saam-biis sẽn be Japan
  • D sẽn tõe n maan to-to n tõog n maan b sẽn datã

Ges-y me

tekre
  • Seb-nens nins fãa yʋy sẽn sɩng ne:
  • Seb-nens nins fãa sẽn tar b yʋ-peelsã sẽn yet tɩ " Date "
  • B sẽn na n maan to-to n tõog n maan bũmb fãa
  • Zĩ-noor (sẽn na n sõng-y tɩ y bãng y sẽn dat n yɛɛlga)
  • Sebr a yiib-n-soaba (sẽn na n sõng-y tɩ y bãng n paase)

Gʋls-y-yã

Sebtiisi

tekre
  1. "Phoenix dactylifera". Germplasm Resources Information Network. Agricultural Research Service, United States Department of Agriculture. Retrieved 10 December 2017.
  2. https://powo.science.kew.org/?name_id=152659
  3. http://bonap.net/MapGallery/County/Phoenix%20dactylifera.png
  4. http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=2&taxon_id=200027092
  5. https://pag.confex.com/pag/xx/recordingredirect.cgi/id/137